Mjeshtri i madh i peizazhit, piktori Pashk Përvathi vjen me një ekspozitë dedikuar detit. Përmes penalatës së tij ai sjell gjithë kolorin e brigjeve të Jonit dhe Adriatikut, mes blusë, të gjelbrës dhe grisë. Një udhëtim në 15 vitet e fundit, artisti që ka lënë gjurmët e tij të papërsëritshme si peizazhisti më i mirë shqiptar i dekadave të fundit, flet për “Bordo” rreth ekspozitës së tij të fundit.
Peizazhe nga Adriatiku në Jon, kur nisi të formësohet ky cikël?
Detin e kam pikturuar krahas gjithë peizazheve të tjera në kohë të ndryshme. Përballjen e parë me detin Jon e kam patur në vitin 1988, në mësimin e mësimit në Himarë gjatë Akademisë së Arteve. E kam pikturuar përsëri në intervale kohore të ndryshme, por nga viti 2018 kam qenë më shumë prezent me kavaletën në kohën e brigjet e Jonit të bimëve. Mendimi për një ekspozitë kushtuar detit, në vitin 2021, gjatë një inkursioni disa ditor në brigjet e Dhërmiut. Pas disa ditëve, i jam rikthyer edhe Adriatikut për të plotësuar një gjeografi të gjithëpërfshirëse të detit Adriatik dhe atij Jon.
Ekspozita ka 50 krijime që shtrihen në 15 vite, nga piktura e parë tek e fundit çfarë ka?
Nëse te pikturat e para ka patur më shumë emocione piktoresk, me kalimin e viteve janë rritur shkallat e njohjes dhe gama e shtrirjes së motiveve. Krahas potencës së ngjyrës, kam kërkuar edhe materien e objekteve në buzën e ujit dhe transparencën e gurëve nën ujë. Kjo ka ndodhur në peizazhet e fundit të familjes. Megjithatë ndjehet në vazhdimësi në stil nga e para tek e fundit.
raporti me detin, çfarë ju jeni nga Lezha, e cila keni pak minuta larg bregut?
Detin më së pari e kam parë nga ballkoni i shtëpisë sime. Isha kureshtar me perëndimet e diellit se si ndodh “zhdukja e tij”, dukej sikur po “mbytej” në det. Ky ritual vrojtimi e kam bërë shpesh herë. Në fëmijëri, shkoni gjatë verës ashtu të shpenguar në Shëngjin. Pra, kisha një mesazh me detin si vrojtues, por pikturimin e tij për herë të parë e kam bërë në periudhën 18-vjeçare, një qëndrim në portin e peshkarexhave në Shëngjin.
Në këtë cikël zotëron bluja e lidhur me të gjelbrën dhe të përhirtën, pse ky trinom ngjyrash?
Ka arsye pse ndodh kjo. Deti Adriatik ndryshon shumë nga deti Jon. Te Joni kemi potencë të lartë ngjyre që anon nga bluja e thellë, jeshilja smerald afër bregut dhe të artat vezulluese në breg të ujit. Tek Adriatiku ka më shumë delikatesë në shtrirjen e dallgës dhe nuancat e ngjyrës. Ka një kalim të butë nga bluja kobalt në jeshilen e ngrohtë kombinuar me okrën e çelët. Por në të dy detet në periudhën e dimrit kemi prezent edhe ngjyrën gri të ujit. Kjo, prej mungesës së diellit dhe temperaturave të ulëta. Prandaj shkoj të pikturoj detin në maj dhe qershor, kohë e cila me lejon të zbuloj gjithë gamën koloristike të ujit.
Adriatiku apo Joni është për ju më frymëzues, a ka secili ndonjë veçori që keni zbuluar?
Në aspektin figurativ, detin Adriatik do ta krahasoja me një balerinë që tund vellon e saj duke krijuar figuracione të ndryshme dhe elegante, ndërsa Joni më dërgon në imazhet e kreshnikëve, peshërëndë, që mbështetet në shkëmbinjtë e thepisur të bregut. Për mua mbetet më frymëzues Joni, prandaj dhe në ekspozitë ai mban peshën kryesore. Më pëlqen loja figurative që krijohet në buzën e ujit. Nën efektin e diellit, gurët në kohë të ndryshme të ditës marrin trajta te ndryshme. Por unë ndjek dhe transparencën në breg me gurët e vegjël nën ujë, në një gamë të ngrohtë të okrës dhe jeshiles.
Jeni cilësuar piktor i peizazheve magjike të vjeshtës, si ishte ky kapërcim te një stinë dhe subjekt i ri?
Vazhdon të mbetet ky cilësim dhe e pranoj se kështu është. Por unë në krijimtarinë time, kam ndjekur stinët dhe vendet në gjithë hapësirën shqiptare dhe jo vetëm. Përveç peizazheve, kam bërë portretin edhe natyrën e qetë. Kapërcimi nga një subjekt dhe gjini në një tjetër veç i bën mirë krijimtarisë. Është si një çlodhje dhe kërkimi i një dashurie të re, me një emocion akoma më të madh. Artistit i bën mirë, sepse shmang rutinën që mund t’i krijohet nga trajtimi vetëm i një motivi. Por vjeshtat mbeten për mua muza ime kryesore. Ato i ndjek në të gjitha vendet ku ato përshfaqen me gjithë bukurinë dhe “zjarrin” e ngjyrave. Vithkuqi mbetet në krye të vendit.
Pikturat janë një dokument si peizazhi ka ndryshuar në vite, a ka diçka që ju shqetëson kur riktheheni?
Dëshmia e gjallë e këtij ndryshimi më ka ndodhur në vitin 2024. Në qershor u ndodha në Jonufër të Vlorës, ai është vendi ku kam pikturuar më shumë se në çdo vend tjetër detin. Shkova me shumë dëshirë, duke menduar se ishin dhe pikturat që do të përmbyllnin ekspozitën time të detit. Por me të mbërritur aty u shtanga. Peizazhi im i dashur, ishte transformuar. Vetëm pak ditë më parë një fadromë kishte rrafshuar relievin e krijuar nga mëma natyrë për të hapur plazhe të reja. Ika prej aty me një brengë në zemër për të mos u kthyer më. Po, natyra është transformuar vende-vende. Kjo është dëshmia ime më e freskët, por dhe e dhimbshme. Ai reliev peizazhi siç ishte, tashti ka mbetur vetëm në disa vepra të miat.
Shumë brigje që keni pikturuar janë edhe të panjohura për publikun, si i keni zbuluar ato?
I gjithë procesi i krijimit është një kërkim. Është kërkim profesional në pasurimin e gjuhës artistike, por është dhe kërkim vendi ku do të pikturosh. Kur fillova të pikturoj detin u dashurova me Potamin në Himarë. Më kishte lënë shumë mbresë sepse “takohesha” për herë të parë me Jonin. Loja e gurëve të mëdhenj në breg ishte magjepsëse, sepse vija nga Adriatiku në Shëngjin me një figuracion krejt tjetër. Vite më vonë u lidha më bregun e Vlorës në Jonufër, dhe atë të Dhërmiut. Në këto dy vende kam realizuar shumë peizazhe. Janë dy segmente me 300 metra gjatësi që mbartin gjithë këtë magji piktoreske. Nuk kam vende të tjera dhe nuk do të kem sepse peizazhi i virgjër po transformohet në beton.
Çfarë ju frymëzon dhe ju mban të lidhur gjithnjë me natyrën, si ka ndryshuar perceptimi në vite?
Unë mbeta i lidhur me natyrën që në moshë të re. Kjo falë një suksesi që pata në ekspozitën kombëtare të vitit 1979, krahas mjeshtërve shqiptarë. Marrja pjesë në atë ekspozitë, pati qenë besimi që unë të vazhdoja më me ngulm në trajtimin e kësaj gjinie të artit. Prej asaj kohe s’kam reshtur së trajtuari peizazhin shqiptar në të gjitha skajet e territorit, por edhe të vendeve fqinje që banohen me shqiptarë. Po jo vetëm kaq. Kam pikturuar edhe në vise të bukura në Evropë, kryesisht në Itali. Venecian, Kalabrinë dhe Cinque Terre që i veçoj mbi të gjitha. Shqipëria ka vende të bukura dhe shkoj aty në stinën e përshtatshme për t’i pikturuar. Nuk mund të rri pa përmendur Lepushën, Valbonën, Vithkuqin, periferinë e Korçës apo bregun e Jonit. Peizazhi im ka ndjekur rrugën normale të një profesionisti. Nëse në fillimet e mia kisha droje kur ndodhesha para natyrës, me vite vjen siguria dhe rritet shkalla e njohjes në trajtimin piktoresk të peizazhit. Gjatë rrugëtimit tim kam patur edhe oshilacione në qëndrimin ndaj natyrës. Në faza të caktuara i kam dhënë rëndësi ngjyrës dhe dekorativitetit të sipërfaqes së pikturuar, ndërsa dekadën e fundit i jap rëndësi edhe ajrit në peizazh. E gjithë jeta kalon në një proces njohje profesionale…
Kjo ishte ekspozita juaj e 48-të në mos gaboj, a keni një projekt tjetër në dorë?
Po, kam dy projekte: Më 26 prill me kolegët e grupimit “Plein Air” jemi me një ekspozitë të përbashkët në Flori Galeri në Prishtinë. Është rast i mirë i shpalosjes së peizazhit shqiptar, por dhe eksperiencën që kemi në këtë gjini arti. Më 7 maj do të jem me një ekspozitë personale në Tuz të Malit të Zi me një koleksion që demonstron më së miri bukuritë shqiptare në të gjitha trevat, brenda dhe jashtë vendit. Më pas do të jem në rrugëtimin tim të vazhdueshëm në pikturimin e peizazhit shqiptar.
Cilat janë reagimet më të mira që keni marrë për punën tuaj?
Kam realizuar shumë vepra dhe kam hapur 48 ekspozita personale në Shqipëri dhe jashtë saj. Vlerësoj ekspozitat e 1992, 2005 dhe 2010 në Galerinë Kombëtare, ekspozitën e vitit 1998 në Ceuta të Spanjës dhe atë të 2006 në Ancona. Kam marrë shumë rezultate, si çmimi “Kult” dhe “Gursel Sulejmani” në Kosovë, që janë më të rëndësishme për mua. Po ashtu ekspozitat e vitit 2017, “Shqipëria vend i bukur” dhe “Ndryshe” me portret dhe nudo, shënojnë një tjetër nivel në kohë. Punët e mia janë ekspozuar 10 vitet e fundit në Smith Klein Galeri në Boulder Kolorado, bashkëpunim i cili vazhdon përsëri.
Galeria fotografike
